‘Once a man was telling a story, it was a very good story too, and it made him very happy, but he told it so fast that nobody understood it.’

– Louise Bourgeois, He disappeared into complete silence, 1947

Dit najaar presenteerde De Hallen Haarlem de internationale groepstentoonstelling He disappeared into complete silence: rereading a single artwork by Louise Bourgeois. Centraal in deze tentoonstelling stond het boekje He disappeared into complete silence (1947), een relatief onbekend kunstwerk van de Frans-Amerikaanse kunstenaar Louise Bourgeois. Dit boekje met negen etsen en negen parabels vormde voor de samenstellers van de tentoonstelling, Laurie Cluitmans en Arnisa Zeqo, de inspiratiebron voor een tentoonstellingsproject dat naast de expositie ook uit een publicatie en negen evenementen bestond. Zij ontvingen voor hun projectvoorstel de tweejaarlijkse jonge curatorenbeurs van De Hallen Haarlem.
He disappeared into complete silence: rereading a single artwork by Louise Bourgeois was van 23 september t/m 4 december 2011 te zien in het museum.

Dit tentoonstellingsproject was het resultaat van de gedeelde liefde van samenstellers Laurie Cluitmans en Arnisa Zeqo voor het werk He disappeared into complete silence. Nadat zij afzonderlijk van elkaar in 2008 in Parijs de tentoonstelling van Louise Bourgeois (1911-2010) hadden gezien, liet dit specifieke werk hen niet meer los. De hedendaagse relevantie van He disappeared into complete silence inspireerde Cluitmans en Zeqo tot de centrale vraag van hun project in De Hallen Haarlem: ‘Hoe kunnen we een enkel werk als uitgangspunt nemen voor een tentoonstelling en dit behandelen als een universum an sich?’ Ze proberen deze vraag te beantwoorden door dit specifieke kunstwerk ‘onder de loep te leggen en vandaar uit richting de sterren te katapulteren’, aldus Cluitmans en Zeqo.

Het boekje He disappeared into complete silence speelt een belangrijke rol in Bourgeois’ oeuvre en markeert de overgang van haar leven in Parijs naar een nieuwe toekomst in New York. De thema’s die in de parabels en etsen van het boekje aan de orde komen, vormen steeds terugkerende elementen in haar latere werk en zijn door Bourgeois regelmatig beschreven. In 2005 maakt ze zelfs een nieuwe versie van He disappeared into complete silence. Beide versies waren voor het eerst in Nederland te zien.

In het universum dat Louise Bourgeois in het boekje creëert, wordt de tragiek van het alledaagse leven verbeeld via architectonische constructies in de etsen en geïsoleerde figuren in de parabels. Oneindige eenzaamheid gaat gepaard met continue miscommunicatie, die zowel absurdistisch als tragikomisch is. De verdwijnende figuur uit de titel He disappeared into complete silence roept associaties op met het einde van een liefdesrelatie of de dood van een naaste. Tegelijkertijd verwijst ‘hij’ naar trauma’s zoals oorlogsverschrikkingen en verdwijningen van politieke activisten.

Naast de twee versies van He disappeared into complete silence bestond de tentoonstelling uit werken uit de collectie van De Hallen Haarlem, van Charles Atlas, Sven Augustijnen, Tracey Emin, Paul McCarthy & Mike Kelley, en met daarnaast werken van de kunstenaars Robert Barry, Zarina Bhimji, Alighiero e Boetti, Carol Bove, James Lee Byars, Antonia Carrara, Tacita Dean, Roni Horn, Zoe Leonard, Tala Madani, Rory Pilgrim, Pamela Rosenkranz, Francesco Vezzoli en Amanda Wasielewski. Ook was de Machine Torture te zien die tentoonstellingsmaker Harald Szeemann liet maken naar voorbeeld van Kafka’s martelmachine uit In de Strafkolonie.

Een van de terugkerende aspecten in dit werk van Bourgeois is miscommunicatie. De achtste parabel, bijvoorbeeld, gaat over een oorlogsveteraan die door verlies van gehoor van de wereld wordt afgesloten. Dit aspect werd in de tentoonstelling verbeeld door de film Johan – François (Afasie) (2001-2003) van de Belgische kunstenaar Sven Augustijnen. Een werk dat de onmogelijkheid van communicatie toont via twee patiënten die lijden aan afasie; een taalstoornis als gevolg van hersenbeschadiging.