De bioloog en essayist Tijs Goldschmidt heeft uit de enorme collectie van het Spaarnestad Fotoarchief ruim vijftig foto’s geselecteerd die bij hem een gevoel van verontwaardiging en plaatsvervangende schaamte oproepen. Het zijn vaak onthutsende beelden die hem doen willen ‘wegkijken.’ Dit kan zijn door het onderwerp, zoals dierenleed tot vermaak, sekstoerisme, stuitende omgang met vluchtelingen, machtsmisbruik, de tegenstellingen tussen arm en rijk. Maar ook de benadering kan schaamte opwekken: fotografie als middel om ons te vermaken met de ellende van anderen. Goldschmidts persoonlijke, intrigerende keuze van foto’s gemaakt door Cas Oorthuys, Gilles Peress en vele anderen wordt dit najaar in De Hallen geëxposeerd.

“Het besef te behoren tot een groep die straffeloos kon worden vernederd en mishandeld, was natuurlijk schaamteverwekkend”, schreef de psychiater Louis Tas naar aanleiding van Duitse joden die in 1938, enkele maanden na de Reichskristallnacht, naar Nederland waren gevlucht. Geïnspireerd door deze uitspraak maakte Tijs Goldschmidt een selectie van foto’s uit het Spaarnestad Fotoarchief waarin de emotie schaamte centraal staat. Hoewel enkele foto’s van zich schamende mensen deel uitmaken van de selectie, draait het toch vooral om beelden die bij Goldschmidt zelf gêne, plaatsvervangende schaamte of verontwaardiging oproepen. Karakteristiek voor deze foto’s is dat er een dader en een slachtoffer te zien zijn. ‘Wanneer ik mij kan identificeren met de dader’, zegt Tijs Goldschmidt, ‘en verwerp wat die de ander aandoet, dan voel ik plaatsvervangende schaamte. Soms is de fotograaf de dader: had die niet moeten helpen in plaats van een foto te maken?’

Een selectie van dergelijke beelden zou gemakkelijk kunnen ontaarden in een encyclopedisch overzicht van expliciet schaamteverwekkende gruwelijkheden. Het is steeds het streven geweest om dat te vermijden. Voor de tentoonstelling heeft Goldschmidt een strikt persoonlijke keuze gemaakt uit het oeuvre van sterk uiteenlopende fotografen als Cas Oorthuys, Gilles Peress, Susan Meiselas en minder bekende fotografen.