Kijk naar een portret van de hand van Frans Hals en je ziet een leven in beweging. Terwijl portretten van tijdgenoten vaak verstard lijken. Hals ving iemands ziel, iemands ware gezicht, met vlotte, vitale verfstreken, een losse toets. Een vernieuwende stijl, waarmee hij eeuwen later nog invloedrijk is.

Met zijn ogenschijnlijk nonchalante manier van schilderen maakte Frans Hals het zichzelf niet makkelijk, zoals soms gedacht wordt, maar juist moeilijk. Zijn losse, gedurfde penseelstreken moesten trefzeker zijn en dat wáren ze ook. Zelden schilderde hij iets over. In zijn eigen tijd waren mensen al net zo enthousiast over Hals’ eigenzinnige stijl als wij nu.

James Northcote, 1813: “Wat karakterweergave betreft was hij stellig de grootste schilder die ooit geleefd heeft.”

Wat met name ook raakt, is hoe bij Frans Hals de meest uiteenlopende karakters en emoties volkomen overtuigend uit de verf komen. Kijk alleen al naar de Regentessen van het Oudemannenhuis. Toen de Engelse schilder James Whistler dit meesterwerk in 1902 zag in Haarlem zei hij geroerd: “O, ik moet het aanraken – gewoon omdat ik het fijn vind,” waarna hij met zijn vingers liefkozend over het gezicht van één van de oude vrouwen streek.

Zo’n 200 jaar na de dood van Frans Hals raakten de schilders van het impressionisme enorm gefascineerd door de ruwe, suggestieve kwaststreken van de Haarlemmer. Manet, Monet en Courbet kwamen zijn doeken hier bewonderen. Vincent van Gogh schreef: “Wat is het een genot zo’n Frans Hals te zien, wat is het heel anders dan de schilderijen […] waar zorgvuldig alles op dezelfde wijze is gladgestreken”. Lees hier meer over deze hernieuwde interesse in Hals.

Frans Hals werd voor de impressionisten een held en een voorbeeld. Als je zijn schilderijen in het echt bekijkt en de haast dansende vegen verf van dichtbij ziet, is snel duidelijk waarom. En zoals dat gaat met écht grote kunstenaars, is zijn invloed eindeloos. Steeds weer nieuwe kunstenaars komen naar het Frans Hals Museum om te ontdekken wat de zinderende werken van ‘de meester van de losse toets’ kunnen betekenen voor de kunst van nu.

Seymour Slive, Pieter Biesboer, e.a.‘ Frans Hals’, 1990

Antoon Erftemeijer,  ‘Frans Hals in het Frans Hals Museum’, Haarlem, 2004

Anna Tummers, Christopher Atkins, e.a., ‘Frans Hals. Oog in oog met Rembrandt, Rubens en Titiaan’, 2013

Antoon Erftemeijer, ‘Het fenomeen Frans Hals’, 2014

Claus Grimm, ‘Frans Hals’, 2014

Seymour Slive, ‘Frans Hals’  2014

Frans Hals kwam rond 1582 ter wereld als Antwerpenaar, maar groeide op als Haarlemmer. Zijn ouders verhuisden namelijk al snel naar het noorden om de Spaanse overheersing te ontvluchten. In Haarlem zou Hals zijn verdere leven blijven.

Frans Hals volgde zijn opleiding tot kunstenaar waarschijnlijk bij Karel van Mander, die ook is vertegenwoordigd in het Frans Hals Museum. In 1610 werd hij lid van het Sint-Lucasgilde voor kunstenaars. Zijn vernieuwende, informele stijl viel in de smaak en leverde hem tal van opdrachten voor portretten op.

In 1616 voltooide Hals zijn eerste grote groepsportret: het schuttersstuk van de Sint-Jorisschutterij. Tot 1639 kreeg hij van de Haarlemse schutterijen nog vier opdrachten voor schuttersstukken. Ze zijn nu wereldberoemd en hangen allemaal in het Frans Hals Museum.

Frans Hals kon aardig leven van zijn werk, hoewel hij ook regelmatig schulden had. Als bejaarde moest hij zich redden met het ‘jaargeld’ dat hij kreeg van de stad.

Uit zijn twee huwelijken – zijn eerste vrouw stierf jong in het kraambed – kreeg Hals in totaal elf kinderen. Zelf werd hij nogal oud voor die tijd: hij was ongeveer 84 toen hij overleed in 1666.

Bijna tot op het eind bleef Hals schilderen. Zo maakte hij na zijn 80ste nog de twee sublieme groepsportretten van de regenten en regentessen van het Oudemannenhuis. Het Oudemannenhuis is nu trouwens het Frans Hals Museum locatie HOF.

In totaal hebben zo’n 200 schilderijen van Frans Hals de eeuwen overleefd. Het Frans Hals Museum beschikt van alle musea over de meeste werken van Frans Hals. 12 van zijn schilderijen bevinden zich in de eigen collectie en er zijn altijd wel (langdurige) bruiklenen te zien.