Het Frans Hals Museum wijdt dit najaar een tentoonstelling aan de schilder Cornelis van Haarlem (1562-1638).  Geïnspireerd door Italiaanse meesterschilders als Michelangelo werkte Van Haarlem in de maniëristische stijl. Hierbij worden figuren verfraaid door ze uit te rekken en in elegante, gedraaide en ingewikkelde houdingen weer te geven. De compositie van het schilderij en het weergeven van naakte lichamen zijn daarbij haast belangrijker dan het weergegeven verhaal. Cornelis van Haarlem beheerst deze stijl tot in de perfectie en geldt als één van de meest uitgesproken maniëristische schilders in de Noordelijke Nederlanden.

In de tentoonstelling zijn voor het eerst circa 40 werken van Van Haarlem bij elkaar te zien. De schilderijen zijn o.a. afkomstig uit the National Gallery in Londen, de Gemäldegalerie in Berlijn en diverse particuliere collecties. ‘De Hollandse Michelangelo’ is te zien van 29 september 2012 t/m 20 januari 2013.

Cornelis van Haarlem (Haarlem 1562 – 1638)) bracht zijn leerperiode door op het atelier van Pieter Pietersz in Amsterdam. In 1579 ging hij naar Rouen en Antwerpen om zijn studietijd te voltooien. Toen hij op 21-jarige leeftijd naar Haarlem terugkeerde, had hij zich de maniëristische stijl volledig eigen gemaakt en kon hij er zijn persoonlijke invulling aan geven.  Van Haarlem vormde samen met Hendrick Goltzius en Karel van Mander in Haarlem een invloedrijk driemanschap dat een uitermate belangrijke rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de Noord-Nederlandse kunst: Cornelis van Haarlem met zijn schilderijen, Goltzius met zijn tekeningen en gravures, en Karel van Mander met zijn theoretische geschriften (waaronder het beroemde ‘Het Schilder-Boeck’ uit 1604). Van Haarlem vervaardigde veel schilderijen met scènes uit de Bijbel en de Griekse en Romeinse mythologie. De figuren zijn vaak gebaseerd op antieke beelden, waarvan hij een grote verzameling gipsen afgietsels bezat. Daarnaast had hij ook de beschikking over de schetsboeken van Maerten van Heemskerck (1498 – 1574) die vele tekeningen bevatten naar de antieke beelden die hij tijdens zijn verblijf in Rome had gemaakt.

In zijn schilderijen, veelal vorstelijk van formaat, wilde Cornelis van Haarlem op sublieme wijze uitbeelding geven van grootschalig drama. De kijker wordt overrompeld door een rusteloze compositie, uitgesproken kleureffecten, expressieve gebaren, heftige gemoedsaandoeningen en gezwollen naakten in gedraaide lichaamshoudingen.  Zijn schilderijen vormen het overtuigende bewijs van zijn tomeloze artistieke nieuwsgierigheid. Ze vertegenwoordigen het Noord-Nederlandse maniërisme in zijn meest gedurfde en experimentele vorm.

Daarnaast maakt Cornelis van Haarlem ook goed getroffen portretten en schuttersstukken. Zo schildert hij al in 1583 een grote schuttersmaaltijd, waarin hij door compositie en gebaar een voor die tijd ongekende levendigheid weet te brengen. Hij loopt in dit schilderij, met zijn levendige compositie en naturalistische portretten, duidelijk vooruit op de schuttersstukken van Frans Hals.

Omstreeks 1600 treedt een nieuwe generatie kunstenaars aan die zich in thematiek niet langer richt op mythologische verhalen of het Oude en Nieuwe Testament. Ze verzetten zich tegen deze gekunstelde hofstijl en pompeuze religieuze kunst en hebben meer oog voor profane, alledaagse onderwerpen. Er  ontwikkelden zich nieuwe specialismen als het stilleven, het landschap, het stadsgezicht, het portret, het genrestuk. Schilderijen die voor iedereen begrijpelijk en herkenbaar waren. Cornelis van Haarlem heeft deze vernieuwingen van zeer nabij meegemaakt en was er niet ongevoelig voor. Omstreeks 1630 schildert hij aandoenlijke genrestukken op huiskamerformaat, zoals Knikkerende kinderen (1636) en Papetende kinderen (1637).