In het Frans Hals Museum hangen vijf schuttersstukken van Frans Hals. Op deze wereldberoemde groepsportretten zijn officieren en onderofficieren van de Haarlemse schutterijen afgebeeld. In een kleine documentaire tentoonstelling worden de levensverhalen van deze mannen verteld. De tentoonstelling geeft een fascinerend beeld van het stedelijk patriciaat in de Haarlemse Gouden Eeuw en is te zien van 12 april tot en met 10 augustus 2003.

Op de vijf schuttersstukken van Frans Hals in het Frans Hals Museum staan 68 portretten van 61 verschillende 17de-eeuwse Haarlemmers: sommige schutters zijn twee keer door Hals op een schuttersstuk geportretteerd. Michiel de Wael bijvoorbeeld, is als kapitein afgebeeld op het schuttersstuk van de Sint Jorisschutterij uit 1627 en twaalf jaar later nog eens als fiscaal op het schuttersstuk uit 1639. De schuttersstukken vormen een omvangrijke portrettengalerij van vooraanstaande mannen uit de jaren 1616 tot 1639, de belangrijkste periode in de geschiedenis van Haarlem in de Gouden Eeuw. In de tentoonstelling worden de mannen nader bekeken en wordt hun achtergrond als inwoner van Haarlem belicht.

Het officierschap was een bijbaan. Onder de officieren waren koopmannen, medici, een apotheker, een wijnkoper, een goudsmid (Outgert Akersloot), een schilder (Hendrick Gerritsz Pot); veel van de afgebeelde officieren en onderofficieren waren eigenaar van een brouwerij. Minstens 25 van de afgebeelde officieren hadden zitting in het stadsbestuur. Velen van hen bekleedden belangrijke functies in lokale of landelijke besturen. De officieren waren vaak rijk en van deftige komaf. Ze lieten zich meer dan eens door Frans Hals, door anderen, of in andere omstandigheden portretteren.

Op de vijf schuttersstukken van Hals staan 39 officieren, 9 onderofficieren, 15 vaandrigs, 3 doelenknechten en misschien één gewone schutter: Frans Hals zelf. Hals was sinds 1612 lid van de Sint Jorisschutterij. Hij staat in het ledenregister van de schutterij vermeld als Frans Hals schilder. Het is uitzonderlijk dat een ‘gewone’ schutter is afgebeeld op een schuttersstuk. Als mogelijke verklaring voor deze uitzondering wordt altijd gewezen op de roem van Frans Hals en het feit dat hij in 1639 de pensioengerechtigde leeftijd voor schutters had bereikt.

Tijdgenoten wisten natuurlijk wie wie was op de schuttersstukken. Maar aan het eind van de 17de eeuw raakten de namen van de afgebeelde schutters blijkbaar al in de vergetelheid. Op initiatief van het schutterijbestuur boog een groep ouderen en nazaten van de afgebeelde schutters zich over de vraag wie er op de schuttersstukken waren voorgesteld ‘omme deselve door eenige aantekeningen tot een eeuwige gedagtenissse aen de posteriteyt bekent te laaten‘. Het resulteerde in een lijst met mogelijke namen. In 1740 kreeg het initiatief een vervolg. Voor zes Haarlemse schuttersstukken die op dat moment in de Cluveniersdoelen hingen, maakte de beeldhouwer Jan Wijs toen naamborden, die onder de schilderijen gehangen konden worden. Corresponderend met de namen op het naambord werden de schutters genummerd. Vier van de vijf schuttersstukken van Frans Hals hebben zo’n naambord. Het schuttersstuk uit 1616 werd niet in deze actie betrokken. Het was aan het einde van de 17de eeuw was overgebracht naar het stadhuis. Tussen 1958 en 1962 controleerde en verifieerde Jhr. Mr. C.C. van Valkenburg de handgeschreven lijsten van zijn 18de-eeuwse voorgangers en publiceerde erover in het Haerlems Jaarboek Zijn publicaties vormden het uitgangspunt voor de tentoonstelling.

In de tentoonstelling zijn de digitale kopieën van de portretten van de mannen allemaal naast elkaar gehangen en voorzien van een toelichting over hun levensdata, hun functies in de schutterijen en het stadsbestuur, hun familierelaties en hun positie als inwoner van de stad Haarlem. In de zaal ernaast hangen de echte geschilderde portretten van Frans Hals.